11 گیاه دارویی که قند را پایین می‌آورند

نویسنده:دکتر سیدمحسن خوش‌نیت، متخصص غدد و متابولیسم

 
قبل از کشف انسولین و داروهای کاهش‌دهنده قندخون، بیماران دیابتی با گیاهان دارویی و درمان‌های سنتی معالجه می‌شدند. تاکنون تاثیر مثبت بیش از 1200 گیاه دارویی در کاهش میزان قند خون یا کاهش عوارض ناشی از آن شناخته شده است.
این مقاله، اشاره‌ای دارد به برخی از مهم‌ترین گیاهان دارویی با خواص کاهش‌دهندگی قند خون که گزارش‌های بالینی و آزمایشگاهی معتبر مبنی بر موثر بودن آنها موجود است و همچنین نگاهی می‌اندازد به گیاهان دارویی که در طب سنتی ایران در درمان بیماری دیابت تجویز می‌شوند.

1 پیاز و سیر :

سیر از سبزی‌هایی است که تاریخی بسیار کهن دارد. انسان خواص درمانی این گیاه را 5 قرن قبل از میلاد مسیح(ع) شناخته بود. سیر هزاران سال برای اهداف پزشکی استفاده می‌شد. این گیاه حداقل 3 هزار سال در طب چین کاربرد داشته است. پیاز نیز یکی از قدیمی‌ترین گیاهان زراعی است که از هزاران سال قبل به عنوان طعم‌دهنده غذاها و همچنین دارو از آن استفاده می‌شود. ‏ترکیبات فعال گوگردی مانند آلیل‌پروپیل دی‌سولفید موجود در پیاز و اکسیدآلیل دی‌سولفید موجود در سیر نقش اصلی را در کاهش قندخون دارند. پیاز و سیر باعث افزایش میزان انسولین در خون می‌شوند. هر چقدر مصرف این مواد بیشتر باشد، قند خون بیشتر کاهش می‌یابد. مصرف قرص‌های سیر به میزان 2400 میلی‌گرم در روز به مدت 3 ماه، قند خون را مختصرا کاهش می‌دهد.

2 خیار تلخ :

این میوه شبیه کدوی زگیل‌دار است و در نواحی گرمسیر مانند آمازون، آفریقای‌شرقی و آسیا رشد می‌کند و در آمریکای‌جنوبی به عنوان غذا و دارو کشت می‌شود. میوه تازه آن به رنگ سبز است که با رسیدن به رنگ نارنجی- زرد تبدیل می‌شود. تمام قسمت‌های این میوه بسیار تلخ است. میوه خیار تلخ حاوی ماده‌ای شبیه انسولین است و مصرف روزانه حدود 60 گرم شیره این گیاه به کاهش مختصر قندخون منجر می‌شود.

3 شنبلیله :

گیاهی از تیره پروانه‌داران است و به همین دلیل توانایی همزیستی با باکتری‌های تثبیت‌کننده ازت را دارد و می‌تواند بخش زیادی از نیتروژن مورد استفاده خود را تولید کند. این گیاه بومی ‌ایران است و در بیشتر نواحی ایران از جمله آذربایجان، اصفهان، فارس، خراسان، سمنان و دامغان می‌روید و به عنوان سبزی خوراکی کاشته‌شده و مصرف می‌شود. تجویز 15 تا 50 گرم پودر دانه شنبلیله خیسانده در آب موجب کاهش قندخون ناشتا و بعد از غذا می‌شود. پودر دانه شنبلیله علاوه بر کاهش مختصر قندخون باعث کاهش چربی‌های خون نیز می‌شود.

4 سیاه گیله :

در ایران تنها یک گونه از قره‌قات وجود دارد که آن هم در جنگل‌های تالش و نواحی مرطوب رشد می‌کند که در زبان محلی به آن سیاه گیله می‌گویند. این گیاه در جنگل‌های شمال ایران می‌روید. قره‌گیله یا سیاه‌گیله دارای برگ‌های بیضوی و نوک تیز با گل‌های صورتی و سفید ریز است و در اواخر تابستان، دانه‌های سیاه ارغوانی آن برای چیده شدن آماده می‌شوند. میوه آن را می‌توان هم به صورت تازه و هم خشک شده مصرف کرد یا در تهیه انواع مرباها و دسرها به کار برد. برگ‌های این گیاه در طب سنتی در درمان بیماری دیابت استفاده می‌شود. اثر ضددیابت یک بار مصرف عصاره این گیاه که اثری مشابه انسولین دارد، تا چند هفته در بدن باقی می‌ماند. به علاوه این گیاه دارویی در پیشگیری از عوارض بلندمدت دیابت مانند عوارض قلبی- عروقی، عصبی، کلیوی و چشمی‌ تا حدی موثر است. عصاره آن به مقدار80 تا 160 میلی‌گرم 3 بار در روز برای بیماران مبتلا به دیابت توصیه می‌شود.

5 خار مریم :

خار مریم اصالتا بومی ‌منطقه مدیترانه است. این گیاه امروزه در سراسر نقاط دنیا از اروپا تا آسیا و از آفریقا تا آمریکای شمالی گسترده شده است. این گیاه تنومند معمولا در مناطق خشک و آفتابی رشد می‌کند. این گیاه دارویی موجب افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین و کاهش قندخون می‌شود. ماده موثر آن سیلی مارین نام دارد که تجویز آن به مقدار 200 میلی‌گرم 3 بار در روز موجب کاهش مختصر قندخون ناشتا و هموگلوبین ای‌.وان.سی و چربی‌های خون می‌شود. فرآورده‌های این گیاه از تخم‌های داخل میوه تهیه می‌شوند. تخم‌های آن حاوی 5/1 تا ? درصد سیلی مارین است.

6 هندوانه ابوجهل :

هندوانه ابوجهل یا خربزه روباه یکی از گیاهان دارویی متعلق به خانواده خیارها و کدوها است. این گیاه بومی ‌ایران بوده و در نواحی جنوبی کشور و مناطقی مانند جنوب استان خراسان یافت می‌شود. میوه این گیاه دارای گلوکوزید قابل‌تبلوری با طعم بسیارتلخ به نام کولوسنتین است. این گلوکوزید که به حالت متبلور و خالص به رنگ زرد است، در آب به نسبت 20 درصد حل می‌شود و اگر هیدرولیز شود، گلوکز و ماده‌ای به نام کولوسنتتین می‌دهد. در طب سنتی بسیاری از کشورها از جمله ایران تجویز میوه این گیاه جهت کاهش قند خون متداول است. میوه این گیاه بسیار سمی ‌است و مصرف مقدار زیاد آن باعث اسهال‌خونی و درنهایت مرگ می‌شود. تجویز مقدار 100 میلی‌گرم 3 بار در روز ماده موثر هندوانه ابوجهل به مدت 2 ماه در بیماران دیابتی نوع دوم، موجب کاهش مختصر میزان هموگلوبین ای.وان.سی و قندخون ناشتا می‌شود. تجویز این مقدار به مدت 2 ماه در این بیماران بدون هیچ‌گونه عوارض جانبی گوارشی، کبدی و کلیوی است.

7 پسیلیوم :

پسیلیوم یا اسفرزه، گیاهی از خانواده پلانتاجیناسه‌آ و یک داروی ملین گیاهی است که از طریق جذب آب باعث حجیم‌شدن محتویات روده شده و با افزایش حرکات دودی شکل باعث تخلیه مدفوع می‌شود. مصرف پودر پسیلیوم به مقدار 10 گرم در روز و به مدت 8 هفته هموگلوبین ای.وان.سی را مختصرا کاهش می‌دهد.

8 عدس‌الملک :

این گیاه بومی ‌ایران است و در طب سنتی جهت کاهش قندخون بیماران دیابتی تجویز می‌شود. با این حال مصرف روزانه پودر بذر گیاه به مقدار 1500 میلی‌گرم در روز به مدت 2 ماه اثر مفیدی بر قندخون نشان نداده است و فعلا اطلاعات علمی کافی در مورد اثرات این گیاه در دسترس نیست.

9 چای سبز :

چای سبز و سیاه در اصل یکی هستند اما فرآیند تولید چای سیاه به گونه‌ای دیگر است. برگ‌های چای سیاه طی روش خاصی تخمیر و سپس خشک می‌شوند اما برگ‌های چای سبز پس از چیدن خشک می‌شوند. عدم تخمیر موجب می‌شود که تقریبا بیشتر مواد طبیعی به همان مقدار در برگ‌های چای باقی بمانند. مردم چین از دیرباز چای سبز را به عنوان یک نوشیدنی دارویی مصرف می‌کردند و به دلیل اهمیت ویژه این گیاه، اصول خاصی نیز برای تهیه آن دارند. در سال‌های اخیر چای سبز در بسیاری از کشورهای جهان طرفداران فراوانی یافته است. دلیل اصلی این استقبال، آشنایی مردم دیگر کشورها با خواص درمانی این نوع نوشیدنی است. بسیاری از خواص چای سبز مربوط به ماده‌ای به نام کاتچین است که فعالیت آنتی‌اکسیدانی آن بسیار بالا است. مصرف روزانه 5/1 گرم پودر چای سبز خشک موجب کاهش مختصر قندخون در بیماران دیابتی می‌شود. مقدار توصیه‌شده برای بیماران دیابتی مصرف 2 فنجان چای دم‌کرده در روز است.

10 دم‌کرده گزنه :

ساقه این گیاه را پرزها و تارهای مخروطی‌شکل پوشانده است که در صورت لمس کردن ساقه به دست می‌چسبد و پوست را می‌گزد و تولید خارش و سوزش می‌کند و شاید به همین دلیل آن را گزنه نامیده‌اند. تخم آن نرم، ریز و تیره رنگ و مانند تخم‌کتان است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ‌های تازه، ریشه، شیره و دانه آن است. گزنه در طب سنتی ایران به عنوان یک داروی کاهنده گلوکز خون معرفی شده است. عصاره برگ گزنه می‌تواند یک نقش حفاظتی در برابر افزایش میزان قندخون و تخریب سلول‌های پانکراس داشته باشد.

11 کلپوره همدانی، مریم نخودی همدانی :

استفاده از این گیاه به‌طوری که در کتب دارویی قدیمی ‌آمده است به زمان‌های دور نسبت داده می‌شود. بقراط، دیوسکورید، پلین و جالینوس از این گیاه در آثار خود نام برده‌اند. عصاره این گیاه محتوی مواد موثره زیره است. مصرف عصاره این گیاه به مقدار 125 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به مدت 6 هفته قندخون را مختصرا کاهش می‌دهد.

حرف آخر

در مجموع، مصرف گیاهان دارویی توسط بیماران دیابتی تحت هیچ شرایطی نباید بدون نظر تیم پزشکی انجام شود. این گیاهان دارویی نباید جایگزین داروهای ضددیابت یا انسولین در بیماران دیابتی شود چرا که اولا اثر این گیاهان بر کاهش قندخون خفیف است و ثانیا از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و ثالثا ممکن است با دیگر داروهای مورد استفاده بیماران تداخل داشته باشند. همچنین عوارض و اثرات مصرف طولانی مدت این گیاهان ناشناخته است. در حال حاضرهیچ‌گونه توصیه‌ای علمی ‌در ارتباط با مصرف آنها وجود ندارد.

منبع: www.salamat.com